Ruïne Stoomgemaal Nieuwe Schans - Alphen aan de Maas

Nieuwe Schans is tegenwoordig een buurtschap in de gemeente Alphen aan de Maas, maar de naam verwijst naar een militair verdedigingswerk dat rond 1580 werd gebouwd in opdracht van Willem van Oranje. Het fort moest de Spanjaarden tegenhouden die via de Maas het gebied binnendrongen. Het werd opgeworpen uit aarde. Bij hoogwater gebruikte men diezelfde grond soms weer om dijken te versterken. Van het oorspronkelijke fort is niets meer over. Alleen de naam van de buurtschap én die van de ruïne herinneren er nog aan.

Het gebied rondom Nieuwe Schans heeft al eeuwenlang te maken met waterbeheer. Al in de 14e eeuw was het Land van Maas en Waal omringd door dijken. In die dijken werden sluizen aangelegd om overtollig water richting de rivieren af te voeren. De Maas was daar het meest geschikt voor. Volgens een dijkbrief van hertog Reinoud II van Gelre uit 1321 moest het water via een wetering van Beuningen naar de Maas bij Dreumel worden geleid. In de praktijk werd het bij Alphen in de Maas geloosd via de Greffelingse Sluis. Toen die in 1650 verviel, kwam er een nieuwe naast: de Rijksche Sluis.

Op die plek werd in 1913-1914 het stoomgemaal ‘Rijk van Nijmegen en Maas en Waal’ gebouwd, zoals het gemaal de Rijksche Sluis in zijn volledigheid heet. Dit gemaal maakte deel uit van een groter plan van ingenieursbureau Van Hasselt & De Koning, bedoeld om het waterbeheer in de regio te verbeteren. Het plan omvatte in totaal vier stoomgemalen: De Tuut, De Blauwe Sluis, De Leeuwensche Sluis en dus ook het Rijksgemaal.

In dit gemaal werd gekozen voor een horizontale stoommachine van Stork met een centrifugaalpomp die 196 m³ water per minuut kon verwerken bij een opvoerhoogte van 2,70 meter.

In 1954 werd het gemaal buiten gebruik gesteld. De imposante 27,5 meter hoge schoorsteen werd toen steen voor steen afgebroken. Daarna kreeg het gebouw nog verschillende functies, waaronder als smederij en opslagplaats. Helaas werd het in 1977 grotendeels verwoest door brand, maar de ruïne is tot op de dag van vandaag nog te zien. Zo blijft een stukje geschiedenis van het waterbeheer in Maas en Waal tastbaar aanwezig.

Foto's: ©Nationaal Archief