Elspeet, Garderen, Staverden

Al eeuwenlang zijn het geluid van de stilte en de zoete geur van rust kenmerkend voor de Veluwe. Misschien is dat de reden van jouw bezoek, maar ook aan het einde van de 19e eeuw lonkte de Veluwe al. We duiken in het leven van twee opmerkelijke dames die eind 19e eeuw het westen verruilden voor de Veluwe: Blanche Douglas Hamilton en Helene Kröller-Müller.

We fietsen door de Ermelose Heide en het Speulder- en Sprielderbos. Het landschap is met de tijd veranderd maar ademt historie. Alles waar je vandaag langs fietst was er toen ook al: de landgoederen, de schaapskooien, de nederig-makende natuur en zelfs de in de route opgenomen horecagelegenheden. Misschien dronken Blanche of Helene hier ooit wel een kopje thee.

De in 1876 aangelegde spoorlijn van Amersfoort naar Zutphen was de tweede spoorlijn in Nederland en maakte de Veluwe bereikbaar voor velen. De dorpen Nunspeet en Elspeet trokken veel kunstenaars aan. De verftube was net uitgevonden dus op locatie schilderen werd ontzettend populair. In de periode 1890 tot 1950 woonden zo’n 200 beeldende kunstenaars tijdelijk in deze regio. Een aantal van hen logeerde vaak langere tijd in Herberg de Zwaan in Elspeet.

Onder hen waren slechts twee vrouwen. Eén van hen was Blanche Douglas Hamilton, een veertigjarige ongetrouwde Engelse dame, die zich blijvend in het dorp vestigde. Hoe zij in Elspeet terecht kwam is nooit achterhaald maar ze kon het uitstekend vinden met de bewoners van het dorp die zich meestal niet bemoeiden met de nieuwkomers.
Het was een vrijgevochten dame die zeker niet aan Elspeet vastgeroest zat getuige de tekeningen gemaakt in onder andere Jeruzalem, Carnac en Corsica. De mensen konden haar naam moeilijk uitspreken en noemden haar gemakshalve ‘de juffer’. Ook Miss Hamilton tekende veel in de natuur. Veel van haar tekeningen hebben Elspeet als onderwerp: Elspeetse boerderijen met schaapskooien en kudden schapen. We komen deze vandaag al fietsend ook tegen en zowel de heide als de schaapskuddes roepen nog steeds een gevoel van verwondering op.

Een groot aantal werken van Miss Hamilton zijn in het bezit van Teylers Museum in Haarlem.

Naast de kunstenaars was er nóg een groep die naar de Veluwe trok: Welgestelden uit het westen, onder andere rijk geworden door de industriële revolutie snakten eind 19e eeuw naar ruimte en frisse lucht en vonden dit op de Veluwe. Het verblijf van de Koninklijke familie, Kroondomein het Loo, had een aanzuigende werking. Er werden jachthuizen gebouwd en landgoederen opgeknapt. De jacht was in deze tijd hét tijdverdrijf voor industriëlen en adel.

Het Haagse echtpaar Kröller-Müller verdiende een fortuin dankzij de neutraliteitspolitiek van Nederland in de eerste wereldoorlog en kocht iets oostelijker enorme stukken land, bedoeld om te pronken en te jagen.

Helene Kröller-Müller had daarnaast de droom om kunst en natuur te verbinden. Als dochter van een Duitse industrieel kwam zij pas in aanraking met kunst toen ze een jetset leven leidde in Den Haag samen met haar man Anton en hun 4 kinderen. Ze ontmoette de bekende schilder en kunstcriticus H.P. Bremmer en dankzij haar fortuin en zijn lessen in vooral moderne kunst ontstond er een enorme kunstcollectie waaronder veel werken van Vincent van Gogh, een schilder waar destijds niemand in geloofde.

In 1911 werd Helene ernstig ziek. Geconfronteerd met haar eigen sterfelijkheid besloot ze haar kunstcollectie onder te brengen in een museum. Door de recessie werd dit een moeizaam proces maar Helene zette toch door. In 1938 opende het Kröller-Müller museum in Otterlo. Helene stierf een jaar later.

De Veluwe was voor Blanche en Helene een plek waar zij elk op hun eigen wijze kunst konden verbinden aan de natuur. Nu, honderd jaar later lijkt het alsof we kijken door hun ogen en voelen we dezelfde verwondering voor dit unieke landschap. De Veluwe was, is- en blijft een voedingsbodem voor creativiteit en dromen die uit kunnen komen.

Foto Helene Kröller-Müller : Fotoarchief Kröller-Müller Museum, Otterlo
Foto Blanche Douglas Hamilton: SNWV Nunspeet- Collectie Noord-Veluws Museum Nunspeet


Deze premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Yvonne Vlaskamp