Uit oudheidkundige opgravingen blijkt dat de Leidse Burcht een verleden heeft dat verder dan 1000 jaar terug gaat. Aan het einde van het eerste millennium bevonden zich op de plek van de huidige burcht verscheidene boomgewassen, inclusief een houten bebouwing. Het bouwwerk werd op een tien meter hoge heuvel gebouwd en heeft in het midden een waterput.
In het begin van de 12e eeuw werd de Burcht van Leiden afgebouwd met vulkanisch tufsteen. Door verschillende oorlogen bleef er weinig over van dit bouwmateriaal en vulde men de gaten met middeleeuwse bakstenen (monnikstenen). De Burcht van Leiden is een klassiek voorbeeld van een mottekasteel.
Door de snelle bevolkingsgroei in de late middeleeuwen en de daarmee samenhangende economische voorspoed, raakte de Burcht van Leiden ingebouwd en verloor het zijn militaire functie. Hierdoor is de bevolking het complex als een soort stadspark gaan gebruiken. In de 17de eeuw ontwerpt Pieter Post de nog altijd aanwezige classicistische toegangspoort. Aan de voet van de heuvel staat een sierlijk gesmeed hek uit 1653 tussen twee laatgotische pijlers. Deze voorpoort van de burcht is ontworpen door Willem van der Helm en voorzien van beeldhouwwerk door Rombout Verhulst.
