Voormalige zoutketen aan de Arne - Arnemuiden

In de loop van de 16e eeuw begon Arnemuiden aan een opmerkelijke economische bloei, grotendeels te danken aan de opkomst van de zoutindustrie. Het stadje lag destijds aan open zee, vlak voor Middelburg en aan de rivier de Arne, tegenwoordig het Arnekanaal en de huidige Keetweg. Dat maakte Arnemuiden bij uitstek geschikt als haven voor de schepen vol ruw zeezout uit landen als Frankrijk, Portugal en Spanje.

Daarop ontstond een vestiging van zoutziederijen. Hier kon het ruwe zeezout worden verwerkt tot zuiver tafelzout. Een allesbehalve onschuldig proces; bij het verhitten van het zout in grote pannen kwamen giftige dampen en roet vrij. Dit was niet alleen schadelijk voor de gezondheid, maar ook brandgevaarlijk. Om die reden werden de zoutketen net buiten de stadsmuren geplaatst. In Arnemuiden was dat ten zuidwesten van het centrum, langs de oude rivier de Arne.

Het zware en ongezonde werk in de keten werd opvallend genoeg vooral door vrouwen verricht. In een tijd waarin mannen vaak op zee of elders werkten, was het zieden een van de weinige manieren waarop vrouwen een inkomen konden verdienen. Tegelijkertijd gold het als een vorm van laagbetaalde arbeid met weinig status, wat ook verklaart waarom het op hen neerkwam.

Op het hoogtepunt telde Arnemuiden maar liefst 60 zoutketen. Elke keten kon jaarlijks tot 70 last zout produceren, dat komt neer op ongeveer 210.000 liter per keten. Dat betekende dus een productie van meer dan 11 miljoen kilogram zout per jaar. Deze schaal maakte Arnemuiden een belangrijke speler in de zoutvoorziening van de Nederlanden, waar het zout niet alleen huishoudelijk werd gebruikt, maar ook in grote mate voor het zouten van haring. Dat was van cruciaal belang voor de visserij en de export, aangezien gezouten haring veel langer houdbaar was.

De betekenis van de zoutindustrie was zo groot dat er in Arnemuiden een ambachtsgilde werd opgericht voor mensen die in de zoutketen werkten. Er bestonden zelfs twee afzonderlijke gilden: één voor de handarbeiders die het zouten en drogen uitvoerden, en één voor de ketenmeesters en opzichters die de raffinage overzagen. Aan de rand van het ketenterrein stond een gildehuisje, waar de leden bijeenkwamen, afspraken maakten over werkverdeling, prijzen en vakbekwaamheid.

Toch kwam aan deze voorspoed een einde. In de 17e en 18e eeuw begon de zoutindustrie langzaam te krimpen. Nieuwe technieken elders, veranderende handelsroutes en de opkomst van alternatieve zoutproductieplaatsen in binnen- en buitenland zorgden voor toenemende concurrentie. Bovendien was het gebied door de bezetting van de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog te onveilig.

In 1802 sloeg het noodlot toe: een brand, ontstaan door een explosie in een kruidmolen, verwoestte acht van de tien overgebleven zoutketen in Arnemuiden. Daarmee kwam het laatste hoofdstuk van deze bedrijfstak abrupt ten einde.

Wat volgde was een periode van economische neergang en armoede, waarin Arnemuiden zijn identiteit opnieuw moest vormgeven. Uiteindelijk vond men een nieuwe bestaansgrond in de visserij, die in de 19e eeuw uitgroeide tot de nieuwe pijler van de lokale economie.