Bourtange, Rhederveld, Veelerveen

Als je honderden jaren geleden door Westerwolde zou fietsen, fietste je door een nat veengebied waar je met fiets en al in weg zou zakken. Het Bourtangermoeras leek eindeloos en was ondoordringbaar.

Voor de mensen toen was dat moeras zowel een vloek als een zegen. Het leverde turf op, een belangrijke brandstof, maar het was ook een lastig landschap om in te wonen en te werken. Om het bruikbaar te maken groef men sloten, kanalen en wijken. Dat veranderde niet alleen de waterhuishouding, maar ook het hele aanzicht van Westerwolde: rechte lijnen in een landschap dat eerst wild en ongerept was.

Langs die gegraven kanalen verschenen de eerste lintdorpen. Je kunt ze nog altijd herkennen: lange rijen huizen en boerderijen langs een weg of water, zoals in Vriescheloo en Veelerveen. Turfstekers, veenarbeiders en kleine boeren waren de eerste bewoners. Voor hen betekende het een leven van hard werken in erbarmelijke omstandigheden.

Later, toen de turf grotendeels verdwenen was en het land droger werd, kwamen er grotere ontginningsboerderijen. Die zien er vaak sober en doelmatig uit, gebouwd om de nieuwe landbouwgrond optimaal te benutten. De streek werd opnieuw ingericht.

Een belangrijke man in dit verhaal is Boelo Luitjen Tijdens. Hij zette zich eind 19e eeuw in om Westerwolde beter te ontwateren, want door de turfwinning kampte het gebied vaak met wateroverlast. Dankzij zijn plannen kwamen er nieuwe kanalen, zoals het B.L. Tijdenskanaal, die niet alleen voor afwatering zorgden maar ook het transport van kunstmest en landbouwproducten mogelijk maakten. Daarmee werd Westerwolde definitief een landbouwgebied.

Toch is de herinnering aan het oude moeras nooit verdwenen. In het Bourtangerveld, een natuurgebied vlak bij Bourtange, voel je die geschiedenis nog. Waar ooit nat veen lag, vind je nu open graslanden met zeldzame bloemen en ruimte voor slangen, vogels en wilde paarden.

Foto: ©Nationaal Archief, ingekleurd