Fietsroute Werelderfgoed | Eise Eisinga Planetarium
Franeker, Dronrijp
Tijdens je fietsroute door Franeker en Dronrijp ontdek je het levensverhaal van Eise Eisinga en kom je langs het Koninklijke Planetarium, in september 2023 toegevoegd aan de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het is het oudste werkende planeterium ter wereld! Eise Eisinga (21 februari 1744, Dronrijp) groeide op als hoogbegaafde jongen. Hoewel hij moest werken in de wolkammerij van zijn vader, nam hij van zijn vader ook de interesse over voor sterrenkunde en rekenkunde. Al op jonge leeftijd liep hij wekelijks naar Franeker, waar hij in de Universiteit van Franeker (1585-1811) de wiskundeboeken van Euclides bestudeerde. De Academie Franeker, zoals het nu heet, vindt je tegenwoordig aan de Breedeplaats 1 in Franeker. Eise leerde dankzij de vele uren zelfstudie alle facetten van astronomie. Ook zonnewijzers interesseerde hem mateloos. Hij publiceerde een boek met tekeningen van zo'n 150 zonnewijzers. In 1774 publiceert een Friese predikant uit Bozum een boekje waarin hij voorspelt dat, zodra er vier planeten in één lijn komen te staan met de maan, de aarde uit zijn baan zal worden geslingerd en in de zon zal verbranden. Dat zorgde voor veel onrust in Friesland. Eisinga, als aanhanger van de Verlichting, besloot daarop het planetarium te bouwen. Zo wist hij op elk moment van de dag wat er in de lucht gebeurde. In zeven jaar bouwde hij aan het plafond van zijn woonkamer het heelal na. De planeten draaien om de zon in hetzelfde aantal dagen dat ze dat in het echt doen. Een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels, negen gewichten en 5.934 handgesmeden spijkers en tanden, zetten het systeem in beweging. Naast aanhanger van de Verlichting, was Eisinga ook een patriot en verzette hij zich tegen de ideeën van stadhouder Willem V. Dat zorgde ervoor dat hij werd opgepakt en hij vijf jaar lang niet meer in de provincie mocht komen. Toen hij weer vrij werd gelaten in 1818, kwam koning Willem I op bezoek in zijn planetarium. Hij was zo onder de indruk dat hij het kocht voor de Nederlandse staat. Later werd het geschonken aan de gemeente Franeker. Eisinga liet de instructies en werking van het planeterium na in zijn testament. Nog altijd wordt het planetarium in werking gezet aan de hand van deze instructies, bijvoorbeeld voor het handmatig doorvoeren van de schrikkeldag 29 februari. Eise Eisinga overleed op 27 augustus 1828 op 84-jarige leeftijd.
| Routebeschrijving | Afstand | Totale afstand | |
|
Start: Brêgebuorren 10, 9035 AR Waadhoeke | 24.8 KM | |
|
Van
61
naar
44
|
2453 M | 2.5 KM | |
| Neem Brêgebuorren in westelijke richting | 133 M | ||
| Ga in de aangegeven richting | 11 M | ||
| Ga rechtdoor naar Harnzertrekwei | 1.1 KM | ||
| Ga rechtsaf naar Strjitwei | 119 M | ||
| Sla links om op Strjitwei te blijven | 415 M | ||
| Ga rechtsaf naar Underweis | 24 M | ||
| Ga links naar Underweis | 126 M | ||
| Ga rechts naar Underweis | 44 M | ||
| Ga linksaf naar Skingsterdyk | 355 M | ||
| Ga rechts naar Buorren | 113 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 44 | 0 M | ||
|
Van
44
naar
92
|
1608 M | 1.6 KM | |
| Neem Alddyk in noordwestelijke richting | 1.6 KM | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 92 | 0 M | ||
|
Van
92
naar
29
|
1615 M | 1.6 KM | |
| Neem Zweinserweg in noordwestelijke richting | 449 M | ||
| Ga links naar Dorpsstraat | 1.2 KM | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 29 | 0 M | ||
|
Van
29
naar
97
|
2341 M | 2.3 KM | |
| Neem Kerkstraat in noordwestelijke richting | 349 M | ||
| Sla links om op Kerkstraat te blijven | 608 M | ||
| Ga rechtsaf | 1.4 KM | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 97 | 0 M | ||
|
Van
97
naar
45
|
1606 M | 1.6 KM | |
| Vertrek in zuidwestelijke richting | 1.3 KM | ||
| Ga links naar Riedsterweg | 317 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 45 | 0 M | ||
|
Van
45
naar
12
|
1275 M | 1.3 KM | |
| Vertrek in zuidelijke richting | 1.3 KM | ||
| Ga rechtsaf | 12 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 12 | 0 M | ||
|
Van
12
naar
15
|
1296 M | 1.3 KM | |
| Neem Sexbierumerweg in zuidelijke richting | 135 M | ||
| Ga in de aangegeven richting | 7 M | ||
| Ga linksaf | 27 M | ||
| Ga rechtsaf naar Hertog van Saxenlaan | 136 M | ||
| Sla rechts om op Hertog van Saxenlaan te blijven | 71 M | ||
| Ga in de aangegeven richting | 95 M | ||
| Ga iets naar rechts naar Hertog van Saxenlaan | 471 M | ||
| Ga links naar Noorderbleek | 23 M | ||
| Ga rechtsaf naar Hocquart | 331 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 15 | 0 M | ||
|
Van
15
naar
9
|
742 M | 0.7 KM | |
| Neem Voorstraat in oostelijke richting | 303 M | ||
| Ga linksaf naar Raadhuisplein | 67 M | ||
| Ga rechtsaf naar Groenmarkt | 246 M | ||
| Ga linksaf naar Leeuwarderend | 79 M | ||
| Ga in de aangegeven richting | 47 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 09 | 0 M | ||
|
Van
9
naar
5
|
628 M | 0.6 KM | |
| Neem Leeuwarderend in zuidoostelijke richting | 22 M | ||
| Ga rechtsaf naar Oud Kaatsveld | 396 M | ||
| Ga iets naar links naar Anna Maria van Schurmansingel | 28 M | ||
| Ga rechtsaf | 18 M | ||
| Ga linksaf | 51 M | ||
| Ga rechtdoor naar De Dûker | 18 M | ||
| Ga in de aangegeven richting | 95 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 05 | 0 M | ||
|
Van
5
naar
3
|
4405 M | 4.4 KM | |
| Neem Parallelweg in oostelijke richting | 408 M | ||
| Ga rechts naar Tzummerweg | 9 M | ||
| Ga rechtsaf | 11 M | ||
| Ga linksaf | 628 M | ||
| Ga linksaf naar Lutje Lollumerweg | 947 M | ||
| Ga iets naar links | 45 M | ||
| Ga linksaf naar Welsrijperweg | 1.2 KM | ||
| Ga rechtsaf naar Westerein | 1.1 KM | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 03 | 0 M | ||
|
Van
3
naar
23
|
1329 M | 1.3 KM | |
| Neem Westerein in oostelijke richting | 508 M | ||
| Ga linksaf naar Suderpolderwei | 12 M | ||
| Ga rechtsaf | 108 M | ||
| Ga iets naar rechts naar Westerein | 371 M | ||
| Ga iets naar rechts naar Galemawei | 330 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 23 | 0 M | ||
|
Van
23
naar
24
|
3689 M | 3.7 KM | |
| Neem Oasterein in noordoostelijke richting | 1.8 KM | ||
| Ga links naar Kleasterwei | 830 M | ||
| Ga iets naar links naar Hatzum | 1.1 KM | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 24 | 0 M | ||
|
Van
24
naar
67
|
172 M | 0.2 KM | |
| Neem Hatzum in noordoostelijke richting | 6 M | ||
| Sla rechts om op Hatzum te blijven | 166 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 67 | 0 M | ||
|
Van
67
naar
61
|
1601 M | 1.6 KM | |
| Neem Longbuorren in noordoostelijke richting | 925 M | ||
| Ga iets naar rechts naar Lytsehuzen | 522 M | ||
| Ga links naar Dûbelestreek | 154 M | ||
| U bent gearriveerd bij knooppunt 61 | 0 M |
